“Монгол Улсын цэвэр эрчим хүчний шилжилтэд эмэгтэйчүүдийн оролцоог дэмжих нь” олон талт хэлэлцүүлэг боллоо

“Монгол Улсын цэвэр эрчим хүчний шилжилтэд эмэгтэйчүүдийн оролцоог дэмжих нь” олон талт хэлэлцүүлгийг Монгол дахь НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, Австралийн Шинэ Өмнөд Уэльсийн их сургууль (UNSW)-ийн зочин судлаачидтай хамтран (2025.04.04) хийлээ.

“Digital Frontiers” судалгааны лабораторийн дэд профессор Кармен Леонгоор удирдуулсан UNSW сургуулийн судалгааны баг сэргээгдэх эрчим хүчний (СЭХ) шилжилтэд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх хүрээнд дижитал шийдлүүдийг ашиглах боломжийг судалжээ. Судалгааг “Сэргээгдэх эрчим хүчний шилжилтээр гэр хорооллын амьдралын чанарыг сайжруулах нь” төсөлд хамрагдсан айл өрхүүдэд хийсэн байна. Ингэхдээ дижитал шийдэлд эрчим хүчний хяналтын самбар, цахим туршлага хуваалцах сүлжээ зэргийг ашиглажээ.

Нүүрс хямд, олон нийтийн СЭХ-ний системийн талаарх ойлголт бага зэрэг нь эрчим хүчний шилжилтэд саад болдог байна. Судалгаанд хамруулсан хэрэглэгчид нарны эрчим хүчний үүсгүүр суурилуулахын өмнө өвлийн ид хүйтэнд халаалтгүй болох айдастай байсан бол хэрэглээнд нэвтрүүлсний дараа системийн хяналтын самбар ашиглалттай холбоотой асуудлууд тулгарчээ. Тэгвэл нарны систем ашиглаж буй айлуудаас хөршүүд нь маш их мэдээлэл авч, зарим нь ийм төрлийн төсөлд хамрагдах хүсэлтээ ч ирүүлсэн байна.

СЭХ хүч төдийгүй орчин үеийн технологи ашиглан халаалт, цахилгаанаа шийдэх явцад соёлын зарим асуудал тулгарч болзошгүй нь анзаарагджээ. Тухайлбал, судалгаанд оролцогч эмэгтэйд “эмэгтэй хүн галаа манадаг, гэтэл танайх зуухаа авчихсан” гэдэг байдлаар нийгмийн шүүмж ирсэн байна. Гэтэл нүүрс түлэхээ больсноор хүүхдийн хичээл сурлагадаа зарцуулах цаг нэмэгдэж, дүнгийн үзүүлэлт өссөн жишээ ч байна. Тэрчлэн эмэгтэйчүүдийн ажлаас чөлөө авах асуудал ч буурах боломжтой гэдгийг зарим жишээ харуулжээ.

Нөгөөтэйгүүр нарны цахилгаан үүсгүүр суурилуулахад эмэгтэйчүүдийн газар эзэмшил, өмчлөлийн асуудал хөндөгдсөн байна. Мөн системийн тохируулга эмэгтэйчүүд, өндөр настнуудад хүртээмжтэй, ойлгомжтой байх төдийгүй эмэгтэйчүүдийн технологийн чадавхыг нэмэгдүүлэх замаар хөгжүүлэх шаардлага ч үүсчээ.

Судалгааны урьдчилсан үр дүнд, жендэрийн мэдрэмжтэй зээлийн бүтээгдэхүүн, хүртээмжтэй дизайны шийдлийг технологийн дэвшилтэй уялдуулах, цахим үйл ажиллагаан дахь эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэхэд анхаарах, хөлсгүй хөдөлмөрийн цагийг нэмэх эрсдлээс сэргийлэх зэрэг зөвлөмжүүд гарсан байна.

Зан үйлийн өөрчлөлттэй холбоотой судалгааны үр дүнг Чингэлтэй дүүрэгтэй хамтран хэрэгжүүлж буй “Нарны илч” төслийн үйл ажиллагаа, өргөн хүрээний зорилтуудад тусгах аж. Энэ нь бүх нийтэд хүртээмжтэй, жендэрийн мэдрэмжтэй цэвэр эрчим хүчний шилжилтийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.

НҮБХХ-ийн Суурин төлөөлөгч Матилда Димосва хэлэлцүүлгийг нээж үг хэлэхдээ “Тэгш, хүртээмжтэй эрчим хүчний шилжилт нь хүн төвтэй, жендэрийн мэдрэмжтэй байх шаардлагатай. Бид энэхүү хамтын ажиллагааны үр дүнгээс эмэгтэйчүүдийг шаардлагатай мэдлэг, мэдээлэл болон арга хэрэгслээр хангаж, чадавхжуулж чадвал тэд зөвхөн өрхийн түвшинд бус цаашлаад орон нутаг, улсынхаа хэмжээнд ч цэвэр эрчим хүчний шилжилтийн манлайлагч болох боломжтойг харж болно” хэмээж байв.

Австралийн Элчин сайдын яамны Дэд тэргүүн Эндрю Бэрримэн “Бид уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах чиглэлд эмэгтэйчүүдийн дуу хоолой, манлайллыг дэмжин ажиллаж буйдаа баяртай байна. Энэхүү судалгаа нь Монгол Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний шилжилтийг эрчимжүүлэхэд хүртээмжтэй, олон нийтийн оролцоонд тулгуурласан шийдлүүд чухал ач холбогдолтой болохыг харуулж байна” гэдгийг онцоллоо.

Эрчим хүчний хэрэглээ нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст харилцан адилгүй нөлөө үзүүлдэг байна. Тухайлбал, нүүрсэнд суурилсан эрчим хүч эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, эдийн засгийн боломжид илүү хүндрэл учруулдаг аж. Гэвч тус салбарын төлөвлөлт, шийдвэр гаргах явцад эмэгтэйчүүдийн оролцоо дутмаг байна.